Rác thải nhựa: Phân loại rác và trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất

Mô hình phân loại rác tại nguồn, cùng với các giải pháp từ trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất và thay đổi hành vi của cá nhân, sẽ là chìa khóa giúp giảm thiểu tác động của rác thải nhựa đối với môi trường. 

Theo ước tính của Tổ chức Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), mỗi năm có khoảng 8 triệu tấn nhựa trôi vào đại dương, gây tổn hại lớn cho động vật biển và tác động tiêu cực đến ngành ngư nghiệp. Tình trạng này đang ngày càng gia tăng khi mà nhu cầu tiêu dùng nhựa tiếp tục vượt quá khả năng xử lý, tạo ra một vòng luẩn quẩn không dễ dàng thoát khỏi.

Các sinh vật dưới đại dương bị mắc kẹt trong rác thải nhựa (Ảnh: Kinh tế Môi trường)

Tại Việt Nam, rác thải nhựa không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thách thức lớn về quản lý chất thải. Mới đây, Việt Nam cam kết thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, trong đó giảm thiểu rác thải nhựa là một trong những mục tiêu quan trọng. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi sự thay đổi lớn về hành vi và thói quen của tất cả các bên liên quan.

Câu chuyện về rác thải nhựa tại các quốc gia

Một ví dụ điển hình về quản lý rác thải nhựa là mô hình "trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất" (Extended Producer Responsibility - EPR) đang được triển khai tại nhiều quốc gia phát triển. Đặc biệt, các nước như Nhật Bản, Đức hay Thụy Điển đều đã xây dựng hệ thống phân loại rác tại nguồn và quản lý nhựa hiệu quả.

Tại Nhật Bản, mỗi gia đình phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc phân loại rác thải. Các loại nhựa được phân loại thành từng nhóm cụ thể, và người dân phải đưa chúng đến các điểm thu gom đúng theo yêu cầu. Hệ thống tái chế nhựa tại Nhật Bản đạt tỷ lệ rất cao, phần lớn nhựa đều được tái chế hoặc xử lý an toàn. Điều này không chỉ giảm thiểu được lượng rác thải mà còn tạo ra nguồn tài nguyên có giá trị từ những vật liệu tái chế.

Ở Đức, mô hình "Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất" (EPR) bắt buộc các doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm thu hồi và tái chế bao bì nhựa mà họ sản xuất ra. Mô hình này đã giúp Đức trở thành một trong những quốc gia có tỷ lệ tái chế rác thải nhựa cao nhất thế giới. Các doanh nghiệp sẽ phải trả phí để tham gia vào hệ thống tái chế này, qua đó khuyến khích họ phát triển các sản phẩm bền vững hơn.

Tình hình rác thải nhựa tại Việt Nam

Tại Việt Nam, tình trạng rác thải nhựa đang ngày càng trở nên trầm trọng. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm, Việt Nam thải ra khoảng 3 triệu tấn rác thải nhựa, trong đó chỉ có khoảng 10% được tái chế, phần còn lại chủ yếu bị đổ ra bãi rác hoặc xả thẳng ra môi trường. Việc xử lý rác thải nhựa đang gặp phải nhiều khó khăn, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn và những thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM.

Nhóm bạn trẻ “Sài Gòn Xanh” với quyết tâm giải cứu kênh rạch. (Ảnh: baophapluat.vn)

Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là thói quen sử dụng sản phẩm nhựa một lần, thiếu ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân, cũng như sự thiếu hụt hệ thống thu gom và xử lý hiệu quả. Mặc dù các chính sách và chiến lược như "Chống rác thải nhựa" đã được triển khai, nhưng chưa đủ mạnh mẽ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Ví dụ điển hình là tại TP.HCM, dù thành phố đã triển khai các chương trình tuyên truyền và khuyến khích người dân giảm sử dụng túi nilon, nhưng tỷ lệ rác thải nhựa vẫn gia tăng nhanh chóng. Một phần nguyên nhân là sự thiếu hụt cơ sở hạ tầng tái chế, cùng với hành vi thải rác bừa bãi của một bộ phận lớn người dân.

Giải pháp cho doanh nghiệp

Trong bối cảnh này, trách nhiệm của các doanh nghiệp là rất quan trọng. Doanh nghiệp cần nhận thức rõ ràng về vai trò của mình trong việc giảm thiểu tác động của rác thải nhựa đối với môi trường. Mô hình Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) có thể là một giải pháp khả thi để doanh nghiệp tham gia vào quá trình này.

Một số doanh nghiệp ở Việt Nam đã bắt đầu chuyển mình theo xu hướng phát triển bền vững, như Vinamilk, Nestlé và Unilever… những thương hiệu này đã cam kết giảm lượng nhựa sử dụng trong bao bì sản phẩm và tăng cường tái chế. Các doanh nghiệp này còn tham gia vào các sáng kiến chung nhằm xây dựng hệ thống tái chế rác thải nhựa, hoặc thực hiện các hoạt động gây quỹ để hỗ trợ các dự án môi trường.

Ngoài thay đổi bao bì sản phẩm, các doanh nghiệp cũng có thể tích cực tham gia vào các chiến dịch giáo dục cộng đồng về phân loại rác tại nguồn. Đồng thời, việc phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường và khuyến khích người tiêu dùng sử dụng sản phẩm tái chế là một hướng đi đúng đắn.

Giải pháp cho cá nhân

Đối với cá nhân, thay đổi thói quen tiêu dùng và quản lý rác thải nhựa là một bước đi quan trọng. Mỗi người có thể bắt đầu từ những hành động đơn giản như giảm sử dụng túi nhựa, phân loại rác tại nguồn và tham gia vào các hoạt động thu gom, tái chế rác thải nhựa tại địa phương.

Vì môi trường xanh – sạch – đẹp mỗi người dân và mỗi hộ gia đình hãy thực hiện phân loại rác thải tại nguồn. (Ảnh: bachthong.gov.vn)

Ngoài ra, ý thức về việc tái sử dụng các vật dụng bằng nhựa cũng giúp giảm thiểu đáng kể lượng rác thải phát sinh. Các sản phẩm nhựa dùng một lần như ống hút, cốc, nắp chai có thể được thay thế bằng các sản phẩm từ vật liệu bền vững. Đặc biệt, người tiêu dùng có thể đẩy mạnh việc lựa chọn các sản phẩm có bao bì dễ tái chế và hỗ trợ các doanh nghiệp cam kết thực hiện trách nhiệm bảo vệ môi trường. Việc hỗ trợ các chiến dịch bảo vệ môi trường hoặc tham gia vào các nhóm tình nguyện để nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề rác thải nhựa là cách tốt để đóng góp vào việc giải quyết vấn đề này.

Ánh Chân